Vijf lessen voor succesvolle lokale coalities kansrijke start

Het actieprogramma Kansrijke start heeft de afgelopen jaren gebouwd aan coalities van professionals en beleidsmakers die samenwerken zodat (aanstaande) ouders er met hun zorgen niet alleen voor staan. Zorgen en stress die juist in deze belangrijke eerste 1000 dagen van het nieuwe leven voor het kindje en het hele gezin in de weg staan voor een goede start. We denken dan snel aan ouders in zeer kwetsbare situaties, maar álle ouders zijn kwetsbaar in deze bijzondere eerste periode. Die kwetsbaarheid heb ik zelf dit jaar weer ervaren toen mijn man en ik gebukt gingen onder mijn ernstige zwangerschapsklachten en van zijn kant lage belastbaarheid door long covid. En het gezin moest wel doordraaien.

De eerste 1000 dagen zijn cruciaal voor de rest van elk mensenleven. In deze prille tijd groeien kindjes ontzettend hard en wordt bepaald hoe zij zich ontwikkelen. Aan de ouders om te zorgen voor een goede start vanuit rust, warmte, gezondheid, veiligheid en liefde. Dat is niet altijd even makkelijk of vanzelfsprekend. Gek toch, dat we van elkaar verwachten dat we dat 'gewoon' allemaal doen terwijl 91% van de ouders het ouderschap als zwaar ervaart. Er komt gelukkig steeds meer bewustzijn dat je er als ouder niet alleen voor staat. Een steunend netwerk om je heen is van groot belang. 'It takes a village to raise a child'.

Niet voor niets ontwikkelt het landelijke actieprogramma kennis voor professionals om eerder en sneller te kunnen doen wat nodig is als (aanstaande) ouders het lastig hebben voor, tijdens en na de zwangerschap. Er is veel in gang gezet rond de eerste 1000 dagen en er is een groot momentum om nu door te pakken. Denk aan alles rond de Gezonde generatie-campagne 'ode aan de ouders'. Deze campagne spreekt ons als ouders aan in wat we zelf kunnen doen om elkaar te helpen in de kindertijd. Professionals werken intussen hard aan domeinoverstijgende samenwerking in de lokale coalities en samenwerkingsverbanden in de geboortezorg en het sociaal domein. Bestuurders zien de urgentie om te doen wat nodig is.

Terecht, want om in beleidstermen te spreken: een kansrijke start voor elk kind is de ultieme vorm van preventie om problemen in de toekomst voor te zijn of de kop in te drukken. Het zal onmogelijk zijn om alle leed de wereld uit te helpen, maar elk gezin waarin minder stress is om een gezond leven, inkomen en een dak boven het hoofd, is er één. Kansrijke start is dan ook niet los te zien van positieve gezondheid, huisvesting, armoedebeleid en schuldhulpverlening. Met een samenhangende aanpak van gezondheid, bestaanszekerheid en kansengelijkheid ontstaat grote maatschappelijke winst, zoals gemeenten onderbouwen in de propositie over de winst van een sterk sociaal domein.

Kansrijke start gaat me aan het hart. Dit omdat ik oprecht geloof - en met mij vele ouders, ervaringsdeskundigen, professionals, experts en beleidsmakers - dat we hiermee iets te pakken hebben dat ons land echt een stap verder kan helpen. Dat vraagt wel nogal wat. Het is voor mij bovenal een samenwerkingsvraagstuk. In de gesprekken die ik de afgelopen jaren heb gevoerd, leerde ik wat belangrijk is om die samenwerking echt goed van de grond te krijgen. Met als doel dat iedereen die hieraan mee wil werken, van elkaar kan leren om meer te bereiken voor jonge gezinnen. Er is meer nodig dan alleen mensen die samen hun schouders eronder willen zetten.

Gek toch, dat de meeste lokale coalities draaien op de intrinsieke motivatie van professionals en beleidsmakers om het goede te doen zonder de benodigde condities om écht fundamentele impact te maken. Iedereen doet het ernaast.

De samenvatting in vijf lessen voor succesvolle lokale samenwerking rond een kansrijke start:

• Wat schiet de ouder hiermee op? Er gaat veel tijd en energie verloren aan bureaucratische processtappen rond lokale coalities en samenwerkingsverbanden. Als vertrekpunt van elk gesprek zet je alles op scherp door steeds te zoeken naar wat de ouder opschiet met je overleg. En wie kunnen je dat beter vertellen dan ouders zelf? Zorg er dan ook voor dat je niet óver, maar mét ouders praat. Hun verhalen helpen om bij elke partner een eensgezind gevoel op te roepen: dit kan zo niet langer, dit gaan we fixen! Lees hier meer over hoe je kunt samenwerken met ouders om te bepalen waarop actie nodig is.
• Ga gewoon doen. In het handelen kun je zien wat alle woorden waard zijn. Organiseer een coalition of the doing om je heen. Trap af met een kleine groep mensen die kansrijke start leuk, belangrijk en nodig vinden. Hoe weet je welke mensen dat zijn? De mensen met een missie zijn lokaal snel gevonden, maar misschien ken je elkaar nog niet goed genoeg om echt tot actie over te gaan. Zoek uit wat je aan elkaar hebt en wie je nog mist om resultaten te boeken. Ga het samen fixen. Deel je geleerde lessen zodat anderen daar op kunnen voortbouwen, zoals ze bijvoorbeeld doen in Utrecht.
• Samenwerken kost tijd die je (nog) niet hebt, dus begin klein. Slim samenwerken wil natuurlijk iedereen, maar dat is niet zo makkelijk. Vooral rond kansrijke start: er is niemand duidelijk in de lead en steeds afstemmen leidt tot vertraging, mensen praten mee vanuit verschillende perspectieven wat kan zorgen voor spraakverwarring, etc. Stel dan ook eerst samen een haalbaar doel en stick to it. Werk van daaruit naar een volgend doel. En scan onderweg je samenwerking even met de samenwerkingsapp. Zo zonde als er energie weglekt omdat niet de juiste personen aan tafel zitten, door slechte procesvoering of simpelweg door gebrek aan effectieve vergaderskills. Spreek het naar elkaar uit en doe er iets aan.
• Werk vanuit vertrouwen (maar echt). Samenwerken aan zoiets kwetsbaars als een kansrijke start gaat vooral over bouwen aan (zelf)vertrouwen. Iedereen doet z'n best, maar soms lukt het nog niet om de goede dingen te doen. Stapje voor stapje kun je samen wel verder komen. Hoe komen ouders verder als zij in stressvolle omstandigheden hulp kunnen gebruiken om er niet aan onderdoor te gaan, maar niet hun weg weten te vinden naar die hulp? Een vraag met een complex antwoord, maar voor nu: ouders, je staat er niet alleen voor. Professionals, hoe komen jullie verder als je in je werk belemmerd wordt door gebrek aan tijd of vooroordelen die een open gesprek in de weg staan? Doe om te beginnen de zelfevaluatie en leer van elkaar hoe het wel kan.
• Praat pas op het laatst over geld. Hoe belangrijk iedereen kansrijke start ook vindt, de realiteit is dat de kanteling naar een preventief stelsel nog moet worden gemaakt. Dat zorgt nu nog voor versnipperde en beperkte financieringsmogelijkheden. Laat die grenzen niet te vroeg leidend zijn. Het gesprek moet kunnen gaan over: hoe kan het dan wel? Zie bijvoorbeeld deze wegwijzer voor haalbare shortcuts.

Afsluitend richt ik me in het bijzonder tot de lichting wethouders die na de verkiezingen dit voorjaar van start gaat. Jullie hebben een cruciale rol om het verschil te maken voor de jonge gezinnen in jullie gemeente.

Bestuurders: Stuur op samenhang in preventie. Faciliteer de believers om te doen wat nodig is. En creëer echte 'ruimte voor de professional' door zélf te werken vanuit vertrouwen.

Echte impact ontstaat vanuit de mensen die het leuk, belangrijk en nodig vinden. Smoor dus nooit initiatief van onderop. Ruimte bieden aan die mensen, betekent dat je hun ruimte niet dichttimmert met regels of verantwoording. Wees je bewust van je waakzaamheid, weeg je behoefte aan grip en controle af tegen de autonomie van professionals om te kunnen doen wat nodig is, en voer transparante gesprekken over de belangen die meespelen om samen tot echte oplossingen te kunnen komen.

In dit artikel staan de voor mij belangrijkste lessen op dit moment, met de oproep om meer lessen met elkaar te gaan delen. Ik hoop op een ketting van artikelen die beleidsmakers en professionals dit voorjaar kunnen inspireren tot betekenisvolle stappen voor werkende lokale coalities in elke gemeente. En daarvoor geef ik graag hierbij het eerste stokje door aan Eefke Postma, die een belangrijke rol vervult als ervaringsdeskundig adviseur in de lokale coalitie in Alphen aan den Rijn en landelijk in het programma Kansrijke start. Benieuwd naar jouw lessen, Eefke.

Zet dit artikel je aan het denken en heb je behoefte om eens te sparren of hierover verder te praten? Ik ben zelf de komende maanden even in een grote babybubbel, maar in de tussentijd denken mijn collega's Ben Hammer en Manon de Caluwé graag met je mee. Of stuur me een berichtje via LinkedIn, dan neem ik deze zomer contact met je op!