Vier soorten luisteren

Randvoorwaarden

Dit spel is geschikt:

• Als verdiepingsspel voor partijen die al langer samenwerken en elkaar beter willen leren kennen of aan hun communicatie willen werken.
• Als interventiespel voor partijen die elkaar vaak onderbreken, niet echt naar elkaar luisteren, of op andere wijze geen constructieve luisterhouding of -gedrag tonen (bijvoorbeeld tijdens vergaderingen op je telefoon bezig zijn, een gesloten houding hebben)
• Als oefening voor groepen mensen die al dan niet een samenwerking hebben met elkaar, om inzicht te krijgen in communicatiedynamieken.

Zo speel je het

Doel in het spel:

Als deelnemer ervaar je hoe het is om op verschillende manieren te luisteren en krijg je daarmee inzicht in jouw eigen natuurlijke luistergedrag; of je ervaart welk effect het luistergedrag van je gesprekspartner op jou als spreker heeft.

Spelverloop:

• Laat de deelnemers een duo vormen en tegenover elkaar zitten.
  • Vorm bij voorkeur 2 cirkels, met een binnen- en een buitencirkel.
  • Indien een cirkel niet mogelijk is in de ruimte, vorm dan een dubbele rij.
  • Als er een oneven aantal spelers is, staat er elke ronde één speler aan de zijlijn.
• Leg uit dat de deelnemers in de binnenste cirkel gaan ‘praten’ en de deelnemers in de buitenste cirkel gaan ‘luisteren’ (of andersom). 
• Vraag de ‘pratende deelnemers’ na te denken over een onderwerp waar ze straks in verschillende rondes twee minuten over gaan vertellen. Het onderwerp blijft elke ronde hetzelfde. Dit mag gaan over iets persoonlijks, maar je kan het ook koppelen aan de samenwerking door een onderwerp mee te geven als:
  • Wat mijn rol in deze samenwerking uitdagend maakt, is …
  • Wat echt belangrijk is voor onze organisatie in deze samenwerking is …
  • Mijn grootste wens / zorg voor onze samenwerking is …
• Leg uit dat alle deelnemers in de buitenste cirkel na verloop van een ronde een stap naar rechts doen, waardoor zij van partner wisselen. De deelnemers in de binnenste cirkel blijven het hele spel op dezelfde plek zitten. Dit betekent dat de praters 4 keer hetzelfde verhaal vertellen aan 4 verschillende luisteraars, die op een andere manier luisteren.
• Stel voor iedere ronde een timer in van twee minuten. Begeleid 4 rondes en leg bij aanvang van een ronde uit wat de regels voor ronde voor de luisteraars zijn:
  • Ronde 1: Luister, maar reageer niet. Reageer niet verbaal of non-verbaal op het verhaal.
  • Ronde 2: Luister en reageer alleen non-verbaal. Je kunt "uhu" zeggen, maar je kunt ook knikken en lachen
  • Ronde 3: Luister en stel verduidelijkingsvragen. Je kunt vragen om meer informatie, zoals “Wie is zij? Waar vond het plaats? Wanneer is het gebeurd?”
  • Ronde 4: Luister en stel reflecterende vragen. Je kunt vragen stellen die je helpen de spreker te begrijpen, zoals “Waarom maakte je toen die keuze? Hoe heeft het je geholpen? Hoe kun je dat blijven doen?”

Benodigdheden

Voldoende ruimte om deelnemers in tweetallen tegenover elkaar te laten staan of zitten, bij voorkeur in een cirkel. Er is geen ander materiaal nodig.

Voor de spelbegeleider

Algemene aandachtpunten:

• Het is een goed idee om alle tweetallen te observeren en ze weer op het goede spoor te brengen als ze zich niet aan de regels houden (vooral in de eerste en tweede ronde hebben luisteraars vaak de neiging om toch terug te gaan praten).

Voorbeeldvragen voor de reflectie:

In het spel

• Hoe was het om dit spel te spelen?
• Wat was de moeilijkste/prettigste ronde als luisteraar? En welke als spreker? Waarom?

Over het spel

• Welke verschillen merkte je tussen hoe je je voelde in elk van de rondes? (voor zowel de luisteraars als de sprekers)
• Heb je een voorkeur voor een bepaalde stijl van luisteren of spreken? Wat voelt het meest natuurlijk?

Uit het spel

• Kun je je een situatie in je echte leven herinneren toen je zo met iemand communiceerde als spreker of als luisteraar?
• Worden er in jullie huidige samenwerking verschillende varianten van luisteren toegepast? Of is er een dominante vorm? Is het nodig af en toe te variëren in de verschillende stijlen?
• Zijn sommige manieren van luisteren geschikter voor bepaalde situaties?
• Weet je van elkaar welk luistergedrag jullie het prettigst vinden?
• Wat neem je van deze opgedane ervaring mee naar de huidige samenwerking? Waar kan je gebruik van maken?

Varianten

• Als je weet dat deelnemers de neiging hebben elkaar te onderbreken, maak dan een ronde met onderbrekingen en focus tijdens de reflectie op hoe dat voelde.
• Als er kans is dat deelnemers oplossingen gaan zoeken in plaats van daadwerkelijk luisteren, maak dan een ronde waarbij de luisteraar onmiddellijk oplossingen gaat voorstellen. Vergelijk tijdens de reflectie deze ronde met rondes waarbij de luisteraars alleen in kunnen gaan op wat de spreker zegt.

Casus

“Cao-gesprekken zijn doorgaans klassieke onderhandelingen, waarbij in eerste instantie vooral standpunten worden uitgewisseld en er weinig oog en oor is voor elkaars onderliggende belangen. Dit jaar wilden de sociale partners het echter anders aanpakken en de gesprekken als een samenwerking aanvliegen. We werden gevraagd om dit proces te begeleiden.

Met elkaar in dialoog gaan over de gezamenlijke ambities, transparant zijn over je eigen belangen en met oprechte interesse luisteren naar de belangen, wensen en zorgen van de andere partijen, vraagt nieuwe spreek- en luistertechnieken. Een van de dingen die we bij de start van het traject hebben gedaan om bestaande patronen te doorbreken, was het inzetten van ‘Vier soorten luisteren’. 

De onderhandelaars werden tegenover elkaar gezet in een binnen- en buitenring en de binnenring kreeg de opdracht om in een aantal minuten te vertellen wat hun grootste wens of belang was bij deze cao. Het was enorm interessant te zien hoe ongemakkelijk sommigen zich voelden tijdens de rondes waarin geen reactie mocht worden gegeven, terwijl anderen hun stoicijnse masker met het grootste gemak droegen en hem in de laatste ronde maar moeilijk konden afzetten.

Het voelbaar maken wat een gesloten houding en non-verbale communicatie met de verteller doet, maakte de deelnemers bewust van hun eigen luistergedrag en deed hen beseffen dat een actieve, open luisterhouding nodig is om een goede dialoog te voeren. Of, zoals een van de deelnemers het zelf formuleerde: ‘Als we inderdaad op een andere manier met elkaar om de tafel willen, zal ik mijn trucendoos thuislaten’.”

Achtergrond bij het spel

Partijen die met elkaar samenwerken hebben vaak verschillende achtergronden, belangen en ideeën. Die verschillen maakt het interessant om samen te werken: de ander heeft iets wat wij zelf niet hebben of kunnen. Die verschillen betekenen echter ook dat partijen zich moeten inspannen om elkaar te begrijpen. Een goed gesprek voeren waarin partijen elkaar beter leren kennen, is daarbij cruciaal (De Caluwé en Willems, 2018).

Voor een beter begrip kunnen wij terugvallen op technieken die we vinden in literatuur over dialoogvoering. Eén van de belangrijke bouwstenen bij dialoog is luisteren (Isaacs, 1999). Het luisteren van de deelnemers naar elkaar op basis van respect en oprechte aandacht voor de ander. Niet een debat of discussie. Niet jezelf centraal stellen in het gesprek, maar de ander. Voortdurend spelen onze eigen meningen, mentale modellen, ideeën, vooroordelen, ervaringen en impulsen een rol. Als die domineren, luisteren we eigenlijk helemaal niet naar wat de ander zegt. Luisteren is eigenlijk veel moeilijker dan wij ons realiseren (Kaats & Opheij, 2011).