Van de hoed en de rand

Randvoorwaarden

Dit spel is geschikt:

• Voor samenwerkingen die moeite hebben open te spreken over zorgen of problemen
• Voor samenwerkingen die sterk georiënteerd zijn op de inhoud en waar weinig ruimte wordt genomen om met elkaar in gesprek te gaan over de zachte kanten van de samenwerking
• Voor samenwerkingen die behoefte hebben om op veilige wijze persoonlijke, relationele, of anderszins gevoelige zaken met elkaar te delen en bespreekbaar te maken
• Voor samenwerkingen tussen organisaties, maar bijvoorbeeld ook tussen afdelingen of binnen teams.

Zo speel je het

Doel in het spel:

Deelnemers brengen anoniem hun angsten, zorgen of wensen over de samenwerking onder de aandacht van de groep en maken ze hierdoor bespreekbaar.

Spelverloop:

• Nodig deelnemers uit om in een cirkel te gaan staan of zitten
• Creëer een veilige en intieme setting door de groep te vertellen dat jullie een oefening gaan doen die helpt om het wederzijds begrip te verhogen. Dit zal de samenwerking krachtiger maken
• Leg de deelnemers uit dan hen straks gevraagd wordt om de angsten of zorgen die zij binnen de samenwerking ervaren anoniem te delen. Vraag hen om bij het bespreken van de zorgen van anderen deze niet te bekritiseren, te ontkrachten of kleiner te maken. Het doel is elkaars zorgen kennen en begrijpen, niet om te beoordelen of deze angst terecht is. Dus geen: ‘ja, maar’ of ‘volgens mij is dat niet zo / valt dat wel mee’. Ook gaan we niet proberen te raden van wie de angst of zorg afkomstig is
• Deel papier en pennen/potloden uit
• Leg alle volgende stappen van de oefening uit, zodat mensen weten wat er gaat komen en kunnen aanvoelen of ze zich comfortabel voelen om iets in de hoed te stoppen
• Leg aan de groep uit dat ze op papier hun angsten of zorgen over de samenwerking opschrijven. De groepsleden schrijven anoniem hun persoonlijke angst of zorg over de samenwerking op
• Het is belangrijk dat mensen goed leesbaar schrijven om te voorkomen dat ze aan de schrijver moeten vragen wat er staat (belangrijk vanwege de anonimiteit)
• Haal alle papiertjes op in de hoed en mix ze door elkaar
• Nodig één voor één de deelnemers uit om een papiertje uit de hoed te halen en de angst/de zorg voor te lezen (Als een deelnemer zijn eigen papiertje pakt, laat hem/haar dan een ander papiertje pakken). De voorlezer mag op het briefje reageren door in zijn/haar eigen woorden aan te geven waarom deze angst of zorg leeft
• Voorbeelden:
  • ‘Ik denk dat deze persoon ervaart dat...’
  • ‘Dit is wel herkenbaar, omdat...’

Regels:

• De deelnemer die de angst/zorg voorleest geeft niet zijn mening en draagt geen oplossingen aan
• Andere deelnemers praten niet en geven geen commentaar tijdens de beurt van iemand anders, iedereen luistert alleen
• Als alle angsten/zorgen zijn voorgelezen, bedank dan de deelnemers voor hun moed om ze te delen en voor het rekening houden met elkaar.

Benodigdheden

• Een hoed, tas of doos
• Kleine identieke stukjes of stroken blanco papier
• Pennen/potloden van dezelfde kleur.

Voor de spelbegeleider

Algemene aandachtpunten:

• Als je merkt dat de groep de oefening spannend vindt, helpt het om kort toe te lichten dat het normaal is om in een samenwerking moeilijkheden tegen te komen, het is deel van het proces
  “Het kan soms lastig zijn om met elkaar over je zorgen in een samenwerking te praten. We kunnen deze dingen nu delen in een veilige omgeving. Als je je zorgen uitspreekt worden ze vaak minder zwaar, dan wanneer ze alleen in de hoofden zitten. We zijn hier niet om de problemen nu op te lossen, maar om naar elkaar te luisteren en elkaar te leren begrijpen.”
• Moedig deelnemers aan om hun angsten en zorgen zo anoniem mogelijk te omschrijven. “Als je je zorg of angst opschrijft, probeer details die uniek zijn voor jou als persoon te vermijden. Zoals details die verbonden zijn met jouw organisatie of rol binnen de samenwerking. Het is een menselijk instinct om nieuwsgierig te zijn naar wie er wat heeft geschreven, maar dat gaan we nu vermijden. De zorgen die vandaag worden gedeeld zijn geen individuele zorgen, maar behoren tot de groep als geheel.”
• Als een persoon een zorg of angst gewoon voorleest en hier verder niet op ingaat, vraag hem of haar dan een of twee vragen. Bijvoorbeeld: “Waarom denk je dat dit voor die persoon een zorg of angst is? Is dit een herkenbare zorg of angst voor deze samenwerking?” Als dit nog steeds niet werkt, ga dan gewoon verder naar de volgende persoon
• Ga als spelbegeleider niet in op individuele casuïstiek, maar richt je op het proces. Het bespreken van rode draden door casuïstieken heen kan eventueel achteraf (zie Vervolg).

Voorbeeldvragen voor de reflectie:

In het spel

• Wat dacht je toen je de zorg of angst las?
• Hoe voelde je je toen je een reactie mocht geven op een angst of zorg van een andere persoon?

Over het spel

• Had je verwacht dat al deze angsten en zorgen ter sprake zouden komen? Waren er verrassingen?

Uit het spel

• Hoe voel je je nu over de samenwerking? Is er iets waar je je nu meer bewust van bent of waar jullie als groep meer rekening mee kunnen houden?
• Vind je het normaal gesproken gemakkelijk om in deze groep te praten over zorgen die je hebt of over de uitdagingen binnen jullie samenwerking?
• Hoe vind je dat de groep normaal gesproken praat over dit soort zorgen of angsten?
• Is het wenselijk om dit soort gesprekken vaker te voeren?

Vervolg (optioneel):

Wanneer de reflectie voorbij is, kan er een discussie plaatsvinden over het nemen van acties gebaseerd op de zorgen die omhoog gekomen zijn. Herinner de deelnemers eraan dat het doel van de oefening al bereikt is door het delen van hun zorgen. Als ze willen, de sfeer constructief is en je hebt nog tijd, is het nuttig om te bespreken wat ze ermee willen en kunnen doen.

Voorbeeldvragen:

• Is er een zorg/angst die vaker terugkwam en dus breder gedeeld wordt?
• Wat kunnen we als samenwerkingspartners doen om deze zorg/angst in de toekomst te verkleinen of zelfs helemaal weg te nemen?
• Als we het niet kunnen oplossen of wegnemen, zijn er dan dingen die we kunnen doen om beter rekening te houden met deze zorg of angst?

Variant

• Je kunt dit spel ook inzetten om wensen te delen of te delen wat goed gaat binnen de samenwerking
• Je kunt dit spel ook inzetten om dilemma’s binnen de samenwerking te delen. Het helpt dan als je van te voren kaartje maakt met daarop: “Ik wil graag …, maar … (reden waarom het lastig is)”. Door mee te schrijven kun je als spelbegeleider vervolgens goed de rode draden uit de dilemma’s destilleren.

Quote:

‘Van de hoed en de rand stelde de deelnemers in staat om waardenvrij te luisteren en aan elkaar de juiste vragen te stellen. Met waardenvrij bedoel ik dat je elkaar niet veroordeelt en beoordeelt. In het gesprek ontstonden nieuwe gezamenlijke inzichten die ons gaan helpen bij de taaie vraagstukken waar we voor staan’ - Eric Hisgen, voorzitter RvB Amstelring

Casus

“Een groep bestuurders van organisaties uit zorg & welzijn is van mening dat het niet snel genoeg gaat met de vernieuwing van de zorg. Er zijn wel allerlei kleine projecten en initiatieven, maar daarmee verandert er nog niet echt iets in hun werkgebied. Ze willen wel vernieuwen, maar lopen daarbij tegen allerlei moeilijkheden aan. Het valt op dat ze allemaal een andere visie hebben op waar dat door komt en wat er nodig is om wél tot een doorbraak te komen. Het gesprek wordt gevoerd vanuit de eigen standpunten en komt niet echt verder.

Als procesbegeleider besluiten we ‘Van de hoed en de rand’ in te zetten om uit deze spiraal en tot een andere dialoog te komen. We vragen de bestuurders hun dilemma over het vraagstuk ‘hoe vernieuwing verder te brengen’ zo duidelijk mogelijk op papier te zetten, in de volgende vorm: “Ik wil graag…, maar…”

Nadat iedereen een briefje in de hoge hoed heeft gedaan, trekken ze om de beurt een briefje, lezen het dilemma hardop voor en geven een eerste reactie (geen kritiek en geen oplossing). Juist in de reactie op een dilemma van iemand anders komen de bestuurders even los van hun eigen perspectief en dit geeft een ander gesprek.

Na afloop gaan we met elkaar in gesprek. Bij dit gesprek zijn de dilemma’s en de reacties op de dilemma’s de input om van dilemma’s naar interventies te komen. Aan het eind van het uur is er een lijst met interventies die kunnen helpen de vernieuwing naar een hoger plan te tillen. En misschien wel het belangrijkste: er is meer begrip voor andere standpunten, visies en belevingen.”

Achtergrond bij het spel

Het spel Van de hoed en de rand is gebaseerd op de teambuildingsoefening ‘Fear in a hat’ (ook bekend onder de naam ‘Worries in a hat’). De oorsprong is niet precies bekend, maar de oefening wordt al vele jaren in veel verschillende settingen gespeeld. Het is een oefening die als doel heeft groepscohesie en support te stimuleren, door in een veilige (anonieme) setting angsten of zorgen met elkaar te delen. Het spel kan in vele varianten worden gespeeld, bijvoorbeeld door in plaats van zorgen of angsten bijvoorbeeld voorkeuren, ergernissen, wensen, klachten of dingen waar je trots op bent te delen.