Op reis met de leergang Professioneel interveniëren in samenwerkingsverbanden. Deel 2: Systemisch kijken

Systemisch kijken

In het tweede blok van de leergang beschouwden we de samenwerking als systeem. We maakten als het ware een foto van de netwerken en samenwerkingsverbanden waar de deelnemers aan werken en bestudeerden die aandachtig. Het was boeiend om met elkaar stil te staan bij de relatie en interactie tussen de partijen en mensen in de samenwerking.

In evenwicht

Een belangrijk inzicht dat dit gesprek me gaf is dat het systeem van een samenwerking altijd in evenwicht zijn. Een samenwerking wil eerlijk zijn. Wat we daarmee bedoelen? Daarvoor moeten we even terug naar de basis.

We werken in de leergang aan die samenwerkingsverbanden waarbij alle personen en partijen zich in wederzijdse afhankelijkheid om een gedeelde opgave scharen. Het vraagstuk waarom partners met elkaar moeten samenwerken ligt als het ware op het midden van de tafel. Geen van de partners aan tafel heeft de oplossingen, ze hebben allen slechts één van de puzzelstukjes. Niemand is bij machte om het vraagstuk alleen op te lossen, dat moeten ze samen doen.

In een goed lopende samenwerking is er een helder beeld van de gedeelde opgave en de gezamenlijke ambities, en is er tegelijkertijd aandacht voor ieders belangen en motieven die maken of een partij zich kan en wil committeren aan de samenwerking. Iedereen zit aan tafel met zijn rugzakje vol persoonlijke en organisatie belangen. En die mogen er zijn, we werken immers met elkaar in een systeem waar al deze belangen er zijn. Dan kan je er beter recht aan doen, dan ze onder tafel uitvechten. Ik besef me meer en meer dat dit principe van wederzijdse afhankelijkheid de basis vormt voor veel typische patronen aan de samenwerkingstafel.

Halen en brengen in balans

Een systeem wil eerlijk zijn. Hoe zien we dat dan terug in samenwerkingsverbanden? In een samenwerking komt ieder vanuit zijn belangen en motieven wat brengen aan tafel, en hoopt er ook wat uit te halen. Geld, personeel, klanten, positie, macht, kennis, etc…

In een goed lopende samenwerking is het halen en brengen van partijen in balans. We kennen allemaal wel dat gevoel dat je aan tafel zit met een partner die veel meer uit de samenwerking haalt dan dat hij of zij er aan bijdraagt. Op termijn voelt dat niet prettig, misschien zelfs oneerlijk. Of het gevoel dat jij als partner aan tafel veel in samenwerking investeert terwijl je er eigenlijk niet zoveel meerwaarde uit haalt. Ook dat holt op termijn je motivatie om deel te nemen uit.

Samenwerkingsverbanden kunnen ook in disbalans zijn, wanneer het belang bij de samenwerking voor de verschillende partijen aan tafel heel divers is. Stel een van de partijen moet, om de gezamenlijke ambities te bewerkstelligen, een groot deel van zijn autonomie opgeven. Hij moet bijvoorbeeld een groot deel van zijn personeel detacheren naar de samenwerking. Terwijl een andere partij slechts aan tafel zit voor het inbrengen van zijn kennis of expertise. Ook dat gaat op termijn knellen.

Een onevenwichtige samenwerking uit zich in gedoe aan tafel, conflict over van alles en nog wat, de neiging tot strakker organiseren en contracteren of het terugtrekken van partijen.

In gesprek van mens tot mens

Om het systeem weer in evenwicht te krijgen zullen partijen met elkaar in gesprek moeten. Er zal een open en oprechte dialoog gevoerd moeten worden over de belangen en motieven van iedereen aan tafel. Partijen moeten met elkaar durven te onderhandelen hoe de balans weer herstelt kan worden. Dat kan bijvoorbeeld betekenen dat de ambitie bijgesteld wordt, zodat het voor alle partijen van meerwaarde wordt; kunnen we de te delen taart groter maken? Er kan ook gesproken worden over ieders bijdrage, is daar aanpassing in nodig? Kan een partij meer of juist minder inbreng hebben? Of men kan denken aan het compenseren van partijen die erg veel moeten laten in de samenwerking; in autonomie, geld, mensen. Zijn partijen daar zelf voor bij machte, of moet een derde (bijvoorbeeld wetgevende of financierende) partij betrokken worden? Op welke manier wordt het evenwicht weer hervonden?

De analyse van de mooie samenwerkingsverbanden met de deelnemers leerde me opnieuw dat dit zorgvuldigheid vraagt. Dit is niet slechts een transactionele onderhandeling, maar vooral ook een goed gesprek van mens tot mens. Waarin met oprechte interesse geluisterd wordt naar ieders belangen; naar ieders wensen in deze samenwerking, naar ieders dromen, maar zeker ook naar ieders pijn of verlies. Want dat is er zeker ook. Van daaruit kun je samen in vertrouwen gaan bouwen aan een succesvolle samenwerking die recht doet aan iedereen aan tafel. Samenwerken is immers mensenwerk.