Grote opgaven vragen nauwe samenwerking tussen overheden

Het is deze maand twee jaar geleden dat we vanuit Common Eye een mooie opdracht startten bij de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG): het begeleiden van een proces om te komen tot een propositie voor de toekomst van het sociaal domein. Een proces waarin een grote groep ambtenaren vanuit VNG en meerdere gemeenten uit het land, gezamenlijk een zoektocht doorliepen om te komen tot enkele kernelementen die de uitdagingen het best zouden beschrijven.

Een paar maanden later zou de propositie ‘De winst van het sociaal domein’ (https://vng.nl/nieuws/propositie-de-winst-van-het-sociaal-domein) het licht zien. In deze propositie staan drie grote maatschappelijke opgaven beschreven, geven gemeenten aan wat zij daarin zelf kunnen oppakken én vragen zij het Rijk daarin ook verantwoordelijkheid te nemen. Het gaat daarbij om de volgende opgaven:

• Het herstellen van bestaanszekerheid
• Het vergroten van kansengelijkheid
• Het makkelijker maken van gezond leven.

De kracht van de propositie is eigenlijk de samenhang tussen deze drie; je kunt ze niet los van elkaar zien. Investeren en keuzes maken in de ene opgave heeft direct invloed op de andere. Die samenhang is daarmee niet alleen een kansrijke uitdaging, maar tegelijk ook een complexiteit. Want we hebben het in Nederland veelal niet zo georganiseerd; we denken en werken vaak nog sectoraal, verkokerd. En hoewel er steeds meer initiatieven komen waarbij integraliteit wordt gezocht én gevonden, staat dat eigenlijk nog in de kinderschoenen. Er is nog een wereld te winnen om écht integraal en écht over domeinen heen te organiseren, werken en financieren.

Los van het feit dat ik met veel plezier (en ook wel trots) terugkijk op het proces van totstandkoming van de propositie, vind ik het vooral mooi te zien dat de propositie daarna niet zozeer de ‘inzet’ van gemeenten richting het nieuwe kabinet (dat werd toen gevormd) is geworden, maar dat het veel meer nog een richtinggevend document voor gemeenten is om met de opgaven in samenhang aan de slag te gaan. In mijn contacten met of opdrachten bij gemeenten kwam ik de propositie inmiddels al een aantal keren tegen.

De drie geformuleerde opgaven werken ook op andere plekken door. Landelijk, ‘in Den Haag’, vinden de opgaven van gemeenten gehoor en zie je de terminologie uit de propositie op steeds meer plekken terug. Zo wordt in het recent afgesloten Integraal Zorgakkoord ook aan de propositie gerefereerd.

Een belangrijk element uit de propositie dat misschien minder aandacht kreeg, maar evenzo van belang is, is de manier waarop overheden met elkaar samenwerken. In dit geval gaat het dan primair om het Rijk en de gemeenten. Als de grote maatschappelijke opgaven van de komende tijd verantwoordelijkheid vragen van meerdere overheidslagen staan zij aan de lat om dat in goede samenwerking met elkaar te doen. Eigenlijk is dat bijna een opgave in zichzelf. En ook rondom die opgave valt nog een wereld te winnen. We zien het rondom de Hervormingsagenda Jeugd, waar Rijk en gemeenten zich allebei inhoudelijk enorm betrokken voor voelen, maar waarbij spanning in de onderlinge verhoudingen de voortgang belemmerd. Maar we zien het ook rondom de moeizame aanpak van de opvang van asielzoekers.

In nagenoeg alle nota’s van Rijk of gemeenten is ‘samenwerken’ inmiddels een cruciaal begrip. Tussen overheid en organisaties, bedrijfsleven en inwoners. Terecht, de maatschappelijke opgaven zijn te groot om zonder samenwerking te doen. En dat geldt daarmee dus ook voor overheden onderling. Hun samenwerking is niet alleen een voorbeeld, maar misschien zelfs wel een randvoorwaarde om met de grote maatschappelijke vraagstukken de komende jaren wezenlijke stappen te zetten.